Lente foto (2024)!
“Introduced (Zoropsis spinimana) versus introduced (Parasteatoda tepidariorum) spider species”
Photo: Christel Kriss
Twee nieuwe genera van kogelspinnen uit Zuidoost-Azië (Araneae: Theridiidae, Argyrodinae): mannetjes met een neus voor hofmakerij
Two new theridiid genera from Southeast Asia (Araneae: Theridiidae, Argyrodinae): males with a nose for courtship
Download hier de pdf: Two new theridiid genera from Southeast Asia
European Spider of the Year (ESY) – geschiedenis
Vanaf het jaar 2000 kiest een groep van experten uit Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland een spinnensoort die gedurende een jaar in de belangstelling staat. Na de Waterspin (2000) was het de beurt aan de Tijgerspin (2001), de Kraamwebspin (2002), de Grote trilspin (2003) en de Groene jachtspin (2004). De Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL was de eerste om het oorspronkelijk Duitstalige project “open te trekken”. In 2005 resulteerde dat in de gezamelijke verkiezing en proclamatie van de Huiszebraspin, de eerste Europese Spin van het Jaar. Andere Europese verenigingen volgden al snel en anno 2024, nemen 84 arachnologen uit 27 Europese landen deel.
Bij de verkiezing wordt met verschillende criteria rekening gehouden, waarbij bepaalde criteria een groter gewicht krijgen naargelang de boodschap die men via de gekozen spin wil meegeven. Zo was de Gewone kameleonspin (2006) ideaal om een aantal minder gekende facetten van spinnen voor het voetlicht te brengen, zoals het feit dat zeer vele spinnen geen web weven, vaak mooi gekleurd zijn, verschillende jachtstrategieën hebben,…
De Grindwolfspin (2007) vestigde dan weer de aandacht op het feit dat het verdwijnen van verschillende soorten natuurlijke habitat, ook het verdwijnen van diersoorten met zich meebrengt. Een problematiek die niet alleen op wereldvlak, maar ook gewoon in ons land speelt.
In 2024 vieren we dus een dubbel ‘jubileum’, zijnde 25 jaar ‘Spin van het jaar’ en 20 jaar ‘Europese Spin van het Jaar’.
Spin van het jaar in duitstalig Europa:
– 2000: Argyroneta aquatica (Waterspin)
– 2001: Argiope bruennichi (Tijgerspin of Wespspin)
– 2002: Pisaura mirabilis (Kraamwebspin)
– 2003: Pholcus phalangioides (Grote trilspin)
– 2004: Micrommata virescens (Groene jachtspin)
European spider of the year
– 2005: Salticus scenicus (Huiszebraspin)
– 2006: Misumena vatia (Gewone kameleonspin)
– 2007: Arctosa cinerea (Grindwolfspin)
– 2008: Tegenaria spp. (Huisspinnen)
– 2009: Hyptiotes paradoxus (Driehoekswebspin)
– 2010: Araneus diadematus (Kruisspin)
– 2011: Agelena labyrinthica (Gewone doolhofspin)
– 2012: Meta menardi (Gewone grottenspin)
– 2013: Atypus affinis (Gewone mijnspin)
– 2014: Linyphia triangularis (Herfsthangmatspin)
– 2015: Anyphaena accentuata (Struikspin)
– 2016: Cyclosa conica (Kegelspin)
– 2017: Nuctenea umbratica (Platte wielwebspin)
– 2018: Steatoda bipunctata (Koffieboonspin)
– 2019: Myrmarachne formicaria (Bosmierspringspin)
– 2020: Dolomedes fimbriatus (Gerande oeverspin)
– 2021: Ero furcata (Gevorkte spinneneter)
– 2022: Hygrolycosa rubrofasciata (Trommelwolfspin)
– 2023: Cheiracanthium punctorium (Grote spoorspin)
– 2024: Nesticus cellulanus (Holenspin)
Europese Spin van het Jaar 2024
De Holenspin (Nesticus cellulanus (Clerck, 1757)) is 20ste Europese Spin van het Jaar
Dubbel jubileum
In het jaar 2000 startten de “Duitssprekende Europeanen” (Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland) met de verkiezing van een spin van het jaar. Dat jaar werd de Waterspin verkozen. Het was echter de vraag van de Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL om het initiatief “open te breken”, die aan de basis lag van de verkiezing van een “Europese Spin van het Jaar”. Nadat de Belgen in 2005 samen met de duitstaligen de Huiszebraspin als eerste ‘Europese Spin van het Jaar’ verkozen, volgden snel tal van spinnenverenigingen. Anno 2024 nemen 84 arachnologen uit 27 verschillende Europese landen deel. Dit jaar vieren we dus een dubbel jubileum: 25 jaar ‘Spin van het Jaar’ en 20 jaar ‘Europese Spin van het Jaar’. De volledige lijst van verkozen spinnensoorten sinds het begin van de verkiezing, kan je raadplegen op de ARABEL-website.
Desinformatie
De verkiezing van een spin van het jaar ontstond uit de noodzaak om de talloze onzinnige (en soms waanzinnige) mythes en urban legends over spinnen enigszins te counteren vanuit de overtuiging dat ‘onbekend ook onbemind maakt’. Nog in 2022 verscheen een ophefmakend wetenschappelijk artikel dat aantoonde dat desinformatie over spinnen alom aanwezig is en het efficiëntst gecounterd wordt door spinnendeskundigen aan het woord te laten in de mediaberichtgeving.
De laureaat van 2024: de Holenspin
De familie van de Holenspinnen telt wereldwijd 291 soorten, waarvan er 58 gemeld zijn in Europa (inclusief Turkije en de Kaukasus) en voorlopig één in België.
Het lichaam van de Holenspin meet 3,5–6 mm voor de vrouwtjes terwijl de mannetjes (foto 2) met 3–5 mm iets kleiner zijn. De voorste helft van het lichaam is gelig van kleur en heeft een donkere tekening. Het achterlijf is grijzig of gelig met zwarte vlekken en de poten zijn geel-zwart geringd.
Zoals de naam suggereert, wordt de Holenspin veelal gevonden in grotten, mijnschachten, spelonken en oude keldergewelven. Ze heeft met andere woorden locaties nodig met een koel en vochtig microklimaat. Deze leefplaatsen moeten vorstvrij zijn en mogen geen al te grote temperatuurschommelingen kennen. Daarom kan de soort af en toe ook gevonden worden in open habitats, maar dan wel in holtes van puinhellingen, in donkere, vochtige holtes in de grond, onder mostapijten, in holle bomen of in waterputten. Ze is bijna nergens bedreigd.
De Holenspin bouwt meestal een breedmazig matweb in de holten van grottenwanden, van waaruit vangdraden naar beneden lopen. Het onderste gedeelte van iedere vangdraad is bekleed met een rij kleefstofdruppels. Als een prooi verstrikt is geraakt in de kleefstofdraden, zal de spin er nog meer vangdraden over werpen en uiteindelijk de prooi doden met verschillende gifbeten. Dan takelt ze de prooi omhoog naar het matgedeelte van het web. Typische prooien zijn ongewervelden die op de grond of de wanden kruipen, zoals muggen, kevers, pissebedden,…
Het paringsgedrag is ook bijzonder: voorafgaand aan de paring zal het mannetje tokkelen op het web van het vrouwtje, waarna zij nadert. Na een korte copulatie (foto 3) van slechts enkele minuten, waarbij beide exemplaren omgekeerd aan het web hangen, helpt het vrouwtje het mannetje bij het inbrengen van de pedipalp (mannelijk uitwendig geslachtsdeel).
De bolvormige rood-gele tot grijze eicocon wordt door het vrouwtje aan de spintepels meegedragen (foto 4) tot de jongen uitkomen. Pas dan wordt de cocon in het web opgehangen.
Alle ontwikkelingsstadia zijn aanwezig doorheen het hele jaar, maar tijdens de zomermaanden worden de meeste volwassen exemplaren aangetroffen.
Gelijkende soorten
De Holenspin kan makkelijk verward worden met de zeldzamere Bleke holenspin (Kryptonesticus eremita), die -zoals de naam zegt- enigszins lichter van kleur is. De centrale donkere streep die bij de Holenspin ononderbroken van voor naar achteren op het kopborststuk van de Holenspin loopt, wordt bij de Bleke holenspin vanaf het midden een stuk smaller of ontbreekt vanaf daar zelfs volledig. De soorten kunnen echter enkel via studie van de geslachtsdelen of DNA barcoding betrouwbaar van mekaar onderscheiden worden. De Bleke holenspin is tot nu toe nog niet in ons land aangetroffen, maar de kans is reëel dat ze wel reeds aanwezig is.
Waarom werd de Holenspin verkozen als Europese Spin van het Jaar?
De verkiezing was deze keer het gevolg van een vraag door de Association of German Cave and Karst Researchers, die sinds 2009 een ‘grottensoort van het jaar’ verkiezen. De leden van die vereniging opperden het idee om -zoals in 2012, toen de Gewone grottenspin verkozen werd– de grottensoort en spin van het jaar te combineren. Dit voorstel werd aanvaard door de ‘spinnenjury’ (84 arachnologen uit 27 Europese landen). Hiermee willen beide verenigingen het duidelijke signaal geven dat er nog steeds een grote nood bestaat aan bijkomende studie van ondergrondse ecosystemen en de soorten die er leven, en dat de goede samenwerking tussen grottenonderzoekers (speleologen) en spinnenonderzoekers (arachnologen) zou moeten uitgebreid worden.
Met deze keuze van een Europese spin van het jaar, willen we niet alleen een ‘onpopulaire’ diergroep promoten en de aandacht vestigen op belangrijke habitats. In dit geval gaat het om grotten als bijzondere habitats die bescherming verdienen. Tegelijk hopen we dat meer waarnemers oog zullen hebben voor de gekozen soort en deze melden. Die nieuwe verspreidingsinformatie kan voor verschillende doeleinden nuttig zijn.
Ga dus gerust op zoek naar deze intrigerende soort en meldt eventuele waargenomen exemplaren door ze te fotograferen en in te voeren op de meldingssite van Natuurpunt: www.waarnemingen.be.
De coördinatie van de Europese Spin van het Jaar gebeurt door het Naturhistorisches Museum Wien, samen met het ‘Arachnologisches Gesellschaft’ (AraGes) en de European Society of Arachnology (ESA).
Voor België is het de Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL die de organisatie op zich neemt.
Christoph Hörweg en Koen Van Keer
Nieuwe bijdrage aan de spinnenfauna van Kerkyra (Corfu) en update van de voorlopige lijst met soorten van het Ionische eiland (2023)
Lecigne S. (2023). New contribution to the spider fauna (Arachnida: Araneae) of Kerkyra (Corfu) and update of the provisional checklist of species from the Ionian Island. Journal of the Belgian Arachnological Society 38(1 supplement): 1 – 51.
Download hier de pdf: Spider fauna (Arachnida: Araneae) of Kerkyra (Corfu)
Foto van de zomer (2023)!
Dit vrouwtje van een stekelpoot-soort (Zora sp. waarschijnlijk spinimana) werd gevonden op het buitenblad van kropsla-plant in de groentetuin te Sint Agatha Rode. Het is geweten dat de vrouwtjes hun eicocon bewaken maar foto’s daarvan zijn niet courant. Dit is de eerste waarneming van de soort in mijn tuin en nog wel op de Nationale Feestdag (21 juli 2023). (Foto © Rudy Jocqué)
Miniseks – Hofmakerij bij ongerwervelden
Wie zich buigt over het voortplantingsgedrag van ongewervelden, zeg maar kleine dieren, valt van de ene verrassing in de andere. De vele manieren waarop mannetjes, dikwijls op een zeer ingenieuze manier, een partner versieren, de competitie om het vaderschap veilig te stellen, en hun ingewikkelde copulatieorganen, zijn evenzovele bronnen van een onwaarschijnlijke variatie op een thema. Bij sommige mannetjes is er zelfs geen verbinding tussen de teelballen en het copulatieorgaan! Hoe werkt dat dan? Antwoorden op dat soort vragen worden door de auteur op een lichtvoetige manier beantwoord.
In een overzicht behandelt hij de hofmakerij en paring bij wormen en tal van zeedieren, over krabben en miljoenpoten tot spinachtigen en een hele resem insecten. De talrijke illustraties verhelderen de tekst. De vragen die de complexiteit van seks bij kleine diertjes oproepen worden niet uit de weg gegaan en de bekende en onbekende hypothesen in dat verband worden uitgebreid belicht op een zeer toegankelijke manier.
De auteur
Rudy Jocqué is bioloog en studeerde aan de universiteit van Gent, waar hij een doctoraat haalde met een studie over de spinnen van de Kalmthoutse Heide. Hij werkte jaren in Afrika en was afdelingshoofd van de afdeling ‘Ongewervelden’ in het Museum voor Midden-Afrika in Tervuren. Hij publiceerde meer dan 200 wetenschappelijke publicaties, vooral over Afrikaanse spinnen, en is auteur en coauteur van vijf boeken waarvan drie populairwetenschappelijk. Gedurende jaren was hij de auteur van de wekelijkse column ‘Fauna en Flora’ in De Standaard.
De tekenaar
Vladimir Timokhanov is een professionele tekenaar. Hij is auteur van wetenschappelijke illustraties en ontwerper van vele natuurhistorische boeken, gepubliceerd in Kazachstan, Engeland, Zwitserland, Nederland en andere landen. Zijn werk was te zien op verschillende persoonlijke tentoonstellingen, hij heeft deelgenomen aan enkele UNESCO- en IUCN-projecten en heeft illustraties gemaakt voor een aantal academische en populaire tijdschriften en internetsites.
Foto van de maand (November 2022)
Oonops domesticus Dalmas, 1916. Foto’s tonen een vrouwtje (verzameld en vervolgens vrijgelaten) die een cocon heeft gemaakt in een verzamelbuis. Foto’s: © Arnaud Henrard.
Oonops domesticus is een soort in de familie Oonopidae. Deze zeer kleine spinnen worden ook dwergcelspinnen of koboldspinnen genoemd. Vanwege zijn klein formaat (tussen 1,5 en 2 mm) wordt O. domesticus zelden gezien. Het is echter een soort die te vinden is in gebouwen, oude collecties in musea of binnen in huizen, vandaar de naam: huisdwergzesoog. De spin is voornamelijk ’s nachts actief en voedt zich met zeer kleine ongewervelde dieren, zoals stofluizen. De voortbeweging kan je eerder schokkerig noemen, met verrassend langzame bewegingen afgewisseld met snelle sprints. Het vrouwtje kan meerdere cocons maken, met slechts 2 eieren per keer.
Foto van de maand (Oktober 2022)
De Vlekpootkabelspin, Episinus maculipes Cavanna, 1876, is een spin die behoort tot de familie Theridiidae. Drie soorten Episinus zijn bekend in België (de overige twee zijn E. angulatus (Blackwall, 1836) en E. truncatus Latreille, 1809). Hoewel beschreven als zeldzaam (de soort werd voor het eerst gemeld in België in 2010!), heeft E. maculipes een brede geografische verspreiding, van het Middellandse-Zeegebied tot Ierland. Ze wordt voornamelijk gevonden in een bosrijke omgeving, tussen de bladeren van struiken en bomen. E. maculipes onderscheidt zich van andere soorten in het genus door, onder andere, zijn opvallend gevlekte en geringde poten (zoals de naam al doet vermoeden) en zijn kopborststuk voorzien van een donkere middenband die een duidelijk verhoogd ooggebied doorkruist en eindigt bij de cheliceren.