Zwarte weduwen (Latrodectus spp.) in België
Foto 1: Volwassen vrouwtje van de Amerikaanse zwarte weduwe (Latrodectus mactans). Foto © Gilbert Loos
Foto 2: Volwassen vrouwtje van een Australische zwarte weduwe (Latrodectus hasselti). Foto © Aart Noordam
De feiten
Voorgeschiedenis
Reeds enkele decennia wordt af en toe een exemplaar van een Zwarte weduwe (Latrodectus spp.) in ons land ingevoerd. Het eerste goed gedocumenteerde geval dateert van 1967. In de jaren 1986-1988 werden enkele exemplaren ingevoerd via de haven van Gent (olietransporten vanuit Louisiana, VS) en in 1999 was er het beruchte geval van een aantal Australische Zwarte Weduwen (foto 2) of “Redbacks” (Latrodectus hasselti), dat uit een container vanuit Australië was ontsnapt op een bedrijventerrein in het Limburgse Bree. Een vette kluif voor de binnenlandse (én Nederlandse) pers. Uitgebreide voorzorgsmaatregelen werden getroffen: een Australische professor werd overgevlogen om de artsen uit de streek van Bree te vertellen wat ze moesten doen in geval van een gifbeet, antigif werd overgevlogen vanuit Australië en de bevolking werd gevraagd verdachte spinnen te melden (wat uiteraard leidde tot vele foutieve meldingen).
De Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL, volgde dit geval op en er werden enkele maanden na de invoer op het bedrijventerrein nog één volwassen en één jong exemplaar aangetroffen. Vooral het jonge exemplaar baarde zorgen aangezien het erop wees dat een nieuwe generatie er minstens al enige tijd overleefde.
Een latere excursie naar het bedrijventerrein leverde niets op. Sindsdien zijn er af en toe meldingen van gespotte Red backs in de streek, maar geen enkele werd door een erkend arachnoloog bevestigd. Tussen 1967 en 1996 zijn slechts twee officiële meldingen van een ingevoerde zwarte weduwe gedaan. Vanaf dan beginnen de meldingen stilaan in frequentie toe te nemen (1996, Frameries; 1999, Bree; 2001, Genk; 2006, Antwerpen).
Huidige toestand
Recent kwamen enkele meldingen van Amerikaanse zwarte weduwen binnen bij de Antwerpse Zoo. Die contacteert in zo’n geval automatisch de mensen van ARABEL. Bij het opvolgen van die recente meldingen kwam aan het licht dat een trafiek van old timer-auto’s waarschijnlijk regelmatig deze spinnen in ons land binnenbrengt. Concreet gaat het om wagens die reeds gedurende vele jaren her en der in de Verenigde Staten staan opgeslagen en dan naar een centrale overslagplaats in California worden gebracht om van daaruit in containers verscheept te worden naar ondermeer Antwerpen. Door het ontdekken van dit fenomeen, volgen de meldingen mekaar de voorbije twee jaar in versneld tempo op (september 2008, februari-april-augustus-september 2009). De recentste melding dateert van maart 2010.
Risico’s
Zwarte weduwen zijn niet agressief naar mensen toe en voorkomende gevallen van beten zijn steeds het gevolg van situaties waarin de spin geklemd raakt tussen bvb. kledij en de menselijke huid. De gevolgen van een Latrodectus-beet met gifinjectie zijn echter ernstig. Vooral jonge kinderen, ouderen en mensen met hartziekten lopen een verhoogd risico. Ook voor gezonde volwassenen zijn de gevolgen van een Zwarte weduwenbeet extreem pijnlijk en belastend voor het lichaam. Het gif van Latrodectus (a-latrotoxine) is immers een krachtige neurotoxine met uitgesproken systemische effecten. Antigif kan nog succesvol worden toegediend tot 4 dagen na de beet.
Onlangs besliste Vlaams Minister voor Volksgezondheid Van Deurzen om de huisartsen in de wijde omgeving van de havens in te lichten over de symptomen van een Latrodectus-beet. Dat gebeurde ondertussen, alsook de aankoop van antiserum door het Belgische Antigifcentrum.
Speculatie
Kans op inburgering?
De meningen lopen uit mekaar wat betreft de kans dat zwarte weduwen zich ooit in ons land zouden kunnen vestigen. Het feit dat dat tot nu toe nog niet massaal gebeurde, betekent mogelijk dat de klimaatsomstandigheden (nog) ongeschikt zijn voor een dergelijke inburgering. De combinatie van kou en vochtigheid zou zulks onmogelijk maken (dr. Rudy Jocqué, KMMA). Toch blijft het opvolgen van deze invoer en de reactie van de spin hierop een noodzaak. Sommige elementen, zoals de synantrope levenswijze (=leven in de menselijke omgeving) van de Amerikaanse (Latrodectus mactans) en Australische zwarte weduwe (Latrodectus hasselti), de herhaalde invoer en de grootte van de spinnen, nopen tot alertheid.
ARABEL maakte de politieke verantwoordelijken attent op deze problematiek in het kader van een vraag tot ruimere monitoring van ongewenste invoer van exotische organismen via de havens. Ook het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) werd hierbij ingeschakeld.